Ngay sau khi nhân dân ta giành được chính quyền, Bác Hồ đã vận động “diệt giặc dốt”. Bao nhiêu lớp “bình dân” đã được mở, vợ dạy chồng, con dạy cha, trẻ dạy già. Ban ngày, trên gốc cây, bên bờ ruộng, trên thao trường, ngay cổng vào ra xưởng thợ, nhà máy đều có các bảng chữ i, t,... Đêm đêm, bên ngọn đèn Hoa Kỳ hay đèn làm bằng hộp thuốc đánh răng Pháp có tên “Gíp”, các bà, các cụ phụ lão, em nhỏ cứ sát xuống vở đọc bài.

“i, t có móc cả hai

i ngắn có chấm, tờ dài có ngang”

Tiếp đó là bài “ca khúc”.

“o, ơ hai chữ khác nhau,

ì ơ lại có cái râu bên mình!”

Mọi người nghĩ: “Thực dân Pháp bắt ta ngu đần để dễ cai trị, nay độc lập rồi phải học để biết cái chữ Cụ Hồ”. Nhớ đến những câu ca dao, tục ngữ của dân ta như “Khôn cho người ta rái⁽¹⁾, dại cho người ta thương, dở dở, ương ương chỉ tổ người ta ghét” hoặc “biết thì thưa thốt, không biết thì dựa cột mà nghe”, “nói với người ngu không lại⁽²⁾, nói với người dại khôn cùng”, ai ai cũng ra sức học tập. Họ không biết một câu mà Lênin nói trước đó mấy chục năm, đại ý “ngu dốt cộng nhiệt tình thành phá hoại”.

Phong trào tự học, học tập, học lẫn nhau, học cả kẻ thù đã giúp Chính phủ có thêm bao nhiêu cán bộ, bổ sung vào các ngành ngày càng phát triển.

Bên cạnh điểm tốt ấy, vẫn còn một số cán bộ ít chịu học, sợ ngượng với bà con, con cháu, giấu dốt. Anh dân quân xoay ngược tờ giấy giới thiệu, đọc không ra, “bắt” oan cán bộ, có vị suýt chết. Ông chủ tịch đi họp mang theo một dây thừng nhỏ - gọi là dây chuỗi - để xâu qua đồng tiền có lỗ ô vuông, nghe phổ biến về phải làm gì thì thắt một cục, để nhớ! “Cách mạng là ngày hội của quần chúng”, quần chúng làm chủ đất nước đang đi lên. Không nên quá lo ngại về những hiện tượng này.

Có điều là không nên “thắt nút” mãi, Bác nhắc nhở:

- Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu hèn.

Nhân nói đến một số cán bộ thoái hóa, biến chất, tham ô, tham nhũng, Bác vẫn nói: “Quan tham vì dân dại”.

Xét kỹ ra câu ấy ta hiểu rằng nếu dân “khôn”, “dân biết, dân bàn, dân kiểm tra”, dân có học, biết pháp luật, biết chủ trương đường lối dân chủ của Đảng, của Nhà nước, thì các quan sẽ gặp khó khăn, không “tham” nổi. Nói cho cùng, dân trí cao đâu phải chỉ để đối phó với “quan lại” mà để đạt tới một dân tộc trí thức là một dân tộc giàu mạnh”. Hùng mạnh để tự bảo vệ kinh tế, văn hóa, đạo đức, đạo lý dân tộc chứ không “đe dọa” ai, xâm lược ai. “Giàu vì gạo, bạo (tức là mạnh) vì tiền”! Muốn đất nước, dân tộc ta giàu mạnh, cách cơ bản duy nhất là phải học!

(1) Rái - tiếng địa phương có nghĩa là “sợ”.

(2) Có nghĩa “không ăn thua gì, vô ích”.

Trích từ cuốn sách “Tấm gương Bác - Ngọc quý của mọi nhà” NXB Thông tin và Truyền thông xuất bản.